Stalag XXI B/H Thure (1940–41)

< powrót

Powstanie obozu w Turze wymusiła konieczność zwolnienia miejsca przez stalag w Szubinie dla założonego tam w sierpniu 1940 r. oflagu. Jesienią, względnie późnym latem 1940 r. rozpoczęto prace nad przygotowaniem w Turze odpowiedniej infrastruktury. Chociaż zakładano urządzenie miejsc dla 750 jeńców, do końca listopada powstały pomieszczenia dla 190. Ponadto gotowe były biura dla komendantury, a także zaplecze (sanitariaty, kuchnia ze stołówką, magazyny itp.).

Komendantem obozu został mjr Ruchn. Załoga wartownicza (bez personelu urzędniczego) liczyła zapewne (drogą analogii do pozostałych obozów jenieckich w regionie) nie więcej niż jedną kompanię żołnierzy któregoś z batalionów strzelców krajowych, jednostek złożonych ze starszych roczników Niemców.   

Ostatecznie 3 grudnia 1940 r. dotychczasowy Stalag XXI B Schubin formalnie przeniesiono do Turu, tworząc Stalag XXI B/H Thure. Jego filią (Zweiglager) został obóz szubiński (Stalag XXI B/Z Schubin), większy, ponieważ to właśnie tam osadzonych było więcej jeńców. W samym Turze z początkiem 1941 r. było ich około 500. Nie ma pewności, czy przewidywana liczba jeńców (tj. około 600–700) kiedykolwiek w Turze była przetrzymywana. Najpóźniej w drugiej połowie 1941 r. ich liczba spadła do około 220.   Ostatecznie obóz zajął centralną część wsi (prace nad wznoszeniem dodatkowych obiektów i adaptacją już istniejących trwały jeszcze w 1941 r.). Ogrodzenie przybrało kształt nieforemnego pięcioboku; najdłuższy bok nie miał więcej niż 400 m. Teren wydzielono podwójnym, wysokim na 3 m, płotem z drutu kolczastego, pomiędzy którym wytyczono ścieżkę dla wartowników. Wzniesiono także dwie wieże strażnicze, usytuowane na przeciwległych krańcach obozu. Główna brama znajdowała się naprzeciw komendantury, którą ulokowano w budynku obecnie zajmowanym przez placówkę Poczty Polskiej.   

Kwatery jenieckie powstały w dawnej mleczarni – największym we wsi masywnym budynku o stałej konstrukcji, który po pożarze stał pusty. W jednym z raportów została ona określona jako „wielkie dormitorium”. Ponadto sami jeńcy wybudowali kilka baraków ceglanych, podłączonych do sieci elektrycznej (Tur w okresie międzywojennym, jak i II wojny światowej nie został zelektryfikowany; prąd do pomieszczeń jenieckich czy dla obozowej administracji wytwarzały przytransportowane specjalnie w tym celu dwa agregaty prądotwórcze). Jeden z domów mieszkalnych został przebudowany i przeznaczony na izbę chorych. W innych urządzono m.in. obozową kantynę (rodzaj obozowego sklepu, w którym można było nabywać drobne przedmioty codziennego użytku), salę teatralną, gier oraz niewielką bibliotekę z czytelnią. Dzięki umieszczeniu na strychu jednego z obiektów cysterny na wodę, sanitariaty wyposażone były w bieżącą wodę. Jeńcy wykopali też na terenie obozu studnię głęboką na 50 m.   

Oba obozy (tj. w Turze i Szubinie) w latach 1940–41 miały charakter jednostek brytyjskich. A to dlatego, że przebywali w nich praktycznie sami jeńcy brytyjscy, którzy dostali się do niewoli we Francji i Norwegii.   

Dopiero jesienią 1941 r. na krótki czas pojawiło się kilkudziesięciu jeńców francuskich. Wcześniej, przez kilka miesięcy, w obozach przetrzymywanych było także kilku oficerów serbskich (mimo że formalnie oba obozy były stalagami, a więc przeznaczonymi dla szeregowców i podoficerów).  

Stalag XXI B/H Thure istniał zaledwie niecały rok. 15 października 1941 r. jego dowództwo zostało wysłane na północny odcinek frontu wschodniego (obszar działalności Grupy Armii Północ – Heeresgruppe Nord). Tam, w miejscowości Tapa, na terenie obecnej Estonii, ostatecznie 28 kwietnia 1942 r. został przekształcony w stały Stalag 381 przeznaczony dla jeńców sowieckich.   

Większość osadzonych pozostałych w Turze przeniesiono do Stalagu XXI D Posen lub do jego oddziałów roboczych. Od jesieni 1941 r. we wsi nie przebywali na stałe żadni jeńcy wojenni. Infrastrukturę po stalagu (przede wszystkim budynek dawnej mleczarni) wykorzystano na potrzeby utworzonej tu niewielkiej fabryki, w której produkowano łożyska dla przemysłu zbrojeniowego Rzeszy Niemieckiej. Umiejscowienie zakładu produkcyjnego w małej, rolniczej miejscowości, położonej jednak dogodnie pod względem komunikacyjnym, było jednym z efektów przenoszenia i jednocześnie rozdzielenia produkcji zbrojeniowej między wiele zakładów ulokowanych w mniejszych miejscowościach, w oczywisty sposób mniej zagrożonych atakami alianckiego lotnictwa bombowego niż duże ośrodki przemysłowe. Według zachowanej relacji, w zakładzie zatrudniono osadników niemieckich – volksdeutschów sprowadzonych do Okręgu Kraj Warty z terenów nad Morzem Czarnym (Schwarzmeerdeutsche). Osiedle domków wybudowanych dla osadników do dziś nazywane jest Berlinkiem.   

Decyzja o likwidacji obozu była pochodną zmian zachodzących wówczas w całym XXI okręgu wojskowym, tj. tworzenia jednego dla całego regionu, głównego, stalagu, przy jednoczesnym pozostawieniu (rozbudowie) oflagów. Sytuacja ta była odmienna niż np. w sąsiednim XX okręgu wojskowym, gdzie najwyraźniej, ze względu na inną strukturę przemysłu, dominowały stalagi, a nie było żadnego oflagu.   

W lipcu 1941 r. w całym XXI okręgu wojskowym przebywało około 20 000 jeńców, dwa miesiące później było ich najpewniej nie więcej niż około 5500–6000. 

 


Koncert obozowej orkiestry, kwiecień 1941 / z prywatnej kolekcji Roberta Locka, syna kpr. Petera Locka znanego jako E.S. Lock M.M.

 


Próba orkiestry obozowej Stalagu XXI B/H Thure, 1941 / z prywatnej kolekcji Michaela i Sandry Colley i z prywatnej kolekcji Roberta Locka, syna kpr. Petera Locka znanego jako E.S. Lock M.M.

 


Obozowa orkiestra Stalagu XXI B/H Thure podczas prezentacji, 1941 / z prywatnej kolekcji Michaela i Sandry Colley

 


Apel jeniecki w obozie, 1941. Jeńcy podzieleni byli na trzy kompanie, które każdego dnia (rano i wieczorem) musiały stanąć do apelu na głównym placu obozowym. / z prywatnej kolekcji Martina Chewa, syna szeregowego Johna Dale’a Chewa

 


Sceny z przedstawień wystawianych przez obozowy zespół artystyczny, 1941 / z prywatnej kolekcji Michaela i Sandry Colley i z prywatnej kolekcji Roberta Locka, syna kpr. Petera Locka znanego jako E.S. Lock M.M.

 


Dzień Sportu zorganizowany w Stalau XXIB/H, 1941 / z prywatnej kolekcji Michaela i Sandry Colley

 


Transakcja w kantynie, 1941 / z prywatnej kolekcji Michaela i Sandry Colley

 


Grupa jeńców Stalagu XXI B/H Thure, w środku bombardier Edward James Bird, 1941. W tle budynek, w którym obecnie mieści się placówka Poczty Polskiej, a w latach 1940–41 funkcjonowała komendantura obozu / from the private collection of Michael and Sandra Colley

 


Jeńcy w obozowej izbie chorych, 1941 / z prywatnej kolekcji Roberta Locka, syna kpr. Petera Locka znanego jako E.S. Lock M.M.

 


Widok ogólny głównego placu obozowego; w tle barak wybudowany w 1941 r. przez jeńców z przeznaczeniem na kwatery. Znajduje się w centrum wsi po dziś dzień i nadal pełni funkcje mieszkalne / z archiwum Międzynarodowego Komitetu Czerwonego Krzyża w Genewie (ICRC Archives (ARR) / 1941.09.16 / War 1939-1945. Thure. Stalag XXI B/H prisoners of war camp. Global view. / ICRC Photo Library V-P-HIST-02274-02)

 

Ta strona wykorzystuje pliki cookies. Brak zmiany ustawienia przeglądarki internetowej oznacza zgodę użytkownika.
Czytaj więcej… Akceptuję